26.01.2013’te Milliyet gazetesinde yer alan yazım…
TBMM’nin Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülen torba yasa kapsamında internetin sansürleneceği tartışmaları sürerken gizlilik ve kişisel verilerin korunmasıyla ilgili alanının bilinen isimlerinden Dr. Roger Clarke bir konuşma yapmak için İstanbul’a geldi. Bahçeşehir Üniversitesi’nde verilerin korunması ve gizliliğin yasalarla güvence altına alınması üzerine verdiği konuşmanın ardından Avusturyalı Clarke ile Türkiye’de tartışılan yasayı ele aldık.
Gündemdeki yasa tasarısı insan haklarına bir saldırı niteliğinde görüldüğü ve sansüre neden olacağı düşünüldüğü için geçtiğimiz günlerde Türkiye’nin dört bir yanında protesto edildi. “5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun” adlı tasarının sansür dışında bir başka tartışmalı yanı da kişilerin internet trafik bilgilerinin bir yıldan iki yıla kadar saklanmasını öngörmesi. Böylelikle kişilerin internetteki faaliyetleri, hangi siteleri gezdiği ve neleri aradığı depolanacağı için “fişlenme” korkularının ortaya çıkmasına neden oluyor.
Kurulduğu 1987’den beri Avustralya Gizlilik Kurumu’nun yönetim kurulu üyesi olan Clarke, yasa koyucuların oluşturdukları kanunlarla internette kiminle iletişim kurduğumuza bile ulaşabileceklerini kabul ediyor. Clarke, “Kimlerle iletişim kurduğunuza dair verilerden ve oluşan sosyal ağlardan çok fazla bilgi edinebileceklerini biliyorlar. Bundan her türlü sonuç çıkarılabilir. Bu yüzden insanlar şüphe etmeye başlayacak. Çeşitli hükümet kurumları ‘İşte araştırmamız gereken bir şüpheli listesi’ diyecek. Toplumu gerçekten böyle mi yönetmek istiyoruz? Almanya’da Stasi’yi (Doğu Berlin’den yönetilen güvenlik ve istihbarat kurumu) eleştiriyorduk” diyor.
Twitter’ın gözetildiğine dair iddialarla ilgili olarak Clarke, nelerin tartışıldığını, gündemde olduğunu, bakış açılarını, gençlerin ve yaşlıların neler düşündüğünü öğrenmek için Twitter’ın kullanabileceğini belirtiyor; ancak hükümetin şüpheye düşürecek şekilde vatandaşları takip etmesinin güven duygusunu zedeleyeceğini vurguluyor. Devletlerin genel olarak “aşırı” şekilde gözetlemeye başvurduğunu da belirtmeden geçmiyor. Clarke’a göre bunun en temel gerekçelerinden biri ABD’yle ilgili olarak patlak veren NSA skandalında gördüğümüz gibi ulusal güvenlik.
“Ulusal güvenlik kavramını en başta olduğu gibi bir toplumun ulusal bütünlüğünü ve egemenliğini korumakla ilgili alana indirgemek gerek” diyen Clarke, bu kavramı kontrol altına almanın önemli olduğunu aktarıyor. Avusturyalı bilgi sistemleri uzmanı, vatandaşlara hükümet ve yasa koyucuların doğru dengeyi tutturması için gerekirse “sivil itaatsizlik” yöntemlerine başvurmasını salık veriyor. Geçen sene Taksim Meydanı’nda gerçekleştirilen gösterilerin “sorumlu” bir davranış olduğunu düşünen Clarke, sivil itaatsizliğin dikkatli ve ölçülü olması gerektiğini belirtiyor.
Clarke, Türkiye gibi birçok ülkede yetkililerin gerçekten demokrasinin ne olduğunu sindirip eski güçlerine artık erişemeyeceklerini anlamaları gerektiğini söylüyor. Sansür konusunda ise her toplumda vatandaşların şiddet, çocuk pornografisi gibi bazı belli başlı konularda sansürden yana olduğunu belirtiyor. Clarke’ın hükümetlere önerisi, internetle ilgili kanun yaparken tartışmalara gerekli kurum ve kişilerin katılmasını sağlamaları. Hükümetin bu süreci şeffaf bir şekilde yönetmesi ve etkin organizasyonları sürece dahil etmesi gerektiğini vurguluyor.
Clarke’a göre ifade özgürlüğü, siyasi görüşlerin açıklanması ise sansür dışında bırakılması gereken konular. Singapur’un da benzer bir yasa yapmaya kalktığını ama geri çektiğini belirten Clarke, bunun bir toplumu yönetmek için etkili bir yöntem olmadığını dile getiriyor. Yargıya güvenilmediği durumlarda bir üçüncü kurumun karar merkezi olmasının bir çözüm olduğunu öneriyor. Türkiye’de tartışılan yasa tasarısında olduğu gibi bir hakimin internet sitesini kapatma kararını 24 saatte vermesinin teknik olarak çok zor olduğunu da ekliyor.